Wyodrębnienie trzech przestrzeni: metropolitalnej „Promenady Muzeów” z Kręgiem Sztuki, części wokół kościoła ewangelickiego i „piazzetty” ul. Burschego, wyeksponowanie dominującej roli kościoła Św. Trójcy oraz trafne wpisanie placu w strukturę Śródmieścia dzięki połączeniu z Ogrodem Saskim – to propozycje nowego kształtu Placu Małachowskiego.
Projekt zespołu autorskiego w składzie: Grzegorz Stiasny, Jakub Wacławek, Jan Bagiński, Filip Dzimwasha, Adam Kluczek, Karolina Kuczyńska zdobył II nagrodę ze wskazaniem do realizacji w konkursie na modernizację tego fragmentu Warszawy, ogłoszonym przez Zarząd Terenów Publicznych, jednostkę organizacyjną m. st. Warszawy.
Koncepcja, która otrzymała największą liczbę głosów od jurorów sądu konkursowego proponuje realizację „Promenady Muzeów” z Kręgiem Sztuki, czyli przestrzeni metropolitalnej placu przeznaczonej do intensywnego użytkowania, łączącej Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki, przedpolem kościoła ewangelicko-augsburskiego św. Trójcy i prowadzącej do Ogrodu Saskiego. Wprowadza także „piazzettę” ul. Burschego – dawnego dziedzińca honorowego kościoła. Zwycięska koncepcja skłania także ku „archeologicznemu” stopniowemu obniżeniu istniejącego terenu do poziomu dolnego kościoła i podporządkowuje pieszym tę część placu, tworząc na niej warunki do zgromadzeń, działań kulturalnych od samodzielnej kontemplacji do miejsca spotkań. Ponadto proponuje zwolnienie ruchu kołowego i lokalne wyniesienia jezdni, przyznając priorytet pieszym, przewiduje punkt wynajmu rowerów miejskich Veturilo.
Sąd konkursowy pod przewodnictwem wybitnego architekta Andrzeja M. Chołdzyńskiego uznał, że praca ta w większości realizuje założenia programowe sformułowane w regulaminie. Nadrzędnym celem konkursu było przywrócenie Placowi Małachowskiego funkcji placu miejskiego we współczesnej wersji – stworzenie przyjaznej dla mieszkańców i turystów przestrzeni publicznej, uwolnienie potencjału wyjątkowego sąsiedztwa i przenikających się środowisk kultury, sztuki, nauki i biznesu.
– Mimo że projekt uznano za najlepszy, zdecydowano się nie przyznawać I nagrody, ponieważ praca między innymi nie zapewnia właściwej ekspozycji wszystkim czterem zabytkom i nie zawiera oryginalnej propozycji działań kulturalnych czy społecznych placu. Warto przypomnieć, że w odróżnieniu od większości konkursów architektoniczno-urbanistycznych w konkursie tym oczekiwano nie tylko trafnych rozwiązań projektowych, ale i autorskiego pomysłu na działanie placu, który otaczają instytucje kultury, religii, nauki i biznesu – napisało jury w uzasadnieniu dla II nagrody.
Po wprowadzeniu zaleceń realizacyjnych do nagrodzonej pracy zostanie sporządzona dokumentacja budowlana, wykonawcza i kosztorysowa modernizacji placu. Przed wyborem laureatów sąd konkursowy ocenił 49 prac, które wpłynęły na konkurs. Za II miejsce przysługuje nagroda pieniężna w wysokości 20.000 zł. Jury przyznało również dwie nagrody równorzędne za III miejsce (po 10.000 zł):
* zespołowi autorskiemu: architektom Marcinowi Adamczewskiemu, Karolowi Pasternakowi, Piotrowi Maciaszkowi, Adrianie Bartniczuk, Dianie Kwiatkowskiej, Tomaszowi Mikosiowi;
* zespołowi autorskiemu: architektom Jerzemu Porębskiemu, Grzegorzowi Niwińskiemu przy współpracy z Janem Gancarkiem i Towarzystwem Projektowym
Do uczestników trafiły również dwa wyróżnienia (po 5.000 zł) dla:
* architekta Michała Bernasika;
* architektów: Tomasza Walaszczyka, Bartłomieja Pyrzyka i Konrada Jamrozika (zespół autorski).
Wszystkie zgłoszone prace można oglądać na wystawie pokonkursowej, która będzie czynna od 17 lipca w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie. Na 23 lipca o godz. 17.30 w muzeum zaplanowano otwartą publiczną dyskusję pokonkursową dla mieszkańców, przedstawicieli organizacji pozarządowych, aktywistów miejskich, architektów, urbanistów i wszystkich zainteresowanych kierunkami rozwoju przyjaznej przestrzeni w mieście.
Ogłoszenie wyników konkursu jest ukoronowaniem ponad 3 lat pracy koalicji starającej się o doprowadzenie do modernizacji Placu Małachowskiego, składającej się z instytucji świata kultury, biznesu, nauki, religii, okalających plac: Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki, parafii ewangelicko-augsburskiej Świętej Trójcy oraz firmy HOCHTIEF Development Poland, rewitalizującej kamienice hrabiego Raczyńskiego i przy ulicy Mazowieckiej 2/4 oraz Urzędu Dzielnicy Śródmieście. Dzięki staraniom koalicji udało się uzyskać m.in. zalecenia konserwatora zabytków opinię inżyniera ruchu m. st. Warszawy i przeprowadzić konsultacje społeczne.
Wybrane wypowiedzi przedstawicieli koalicji na rzecz modernizacji Placu Małachowskiefo i sądu konkursowego
– W ostatnich latach zmieniają się oczekiwania i podejście mieszkańców Warszawy w kwestii urbanistyki i kreowania przestrzeni publicznej. Pragną oni, aby tereny między budynkami były dobrze zaprojektowanymi, przyjaznymi miejscami – nie tylko do pracy, ale i wspólnych spotkań czy rekreacji. Plac Małachowskiego jest wyjątkową przestrzenią w stolicy, łączącą funkcje kulturalne, religijne i biznesowe. Jestem dumny, że jesteśmy jednym z inicjatorów procesu, którego efektem będzie ponowne otwarcie Placu na mieszkańców. Mam nadzieję, że w najbliższych latach takich przyjaznych miejsc będzie jeszcze więcej, bo wszyscy na nie zasługujemy – Piotr Stark, członek zarządu HOCHTIEF Development Poland.
– Jako narodowa instytucja, Zachęta oczekiwała ciekawych rozwiązań wzmacniających funkcje integrujące społecznie – artystyczne, kulturalne, rekreacyjne — które uwolniłyby potencjał wyjątkowego sąsiedztwa i przenikających się w tym miejscu środowisk. Według założeń ma to być przestrzeń publiczna realizująca potrzeby mieszkańców, instytucji, warszawiaków i turystów – Justyna Markiewicz, zastępca dyrektora z Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki.
– Cieszę się, że w nieodległej przyszłości Plac Małachowskiego ma szansę stać się placem miejskim z prawdziwego zdarzenia. Wierzę, że ten projekt pokaże, że stołeczne place miejskie mają ogromny potencjał. Mogą być funkcjonalne, piękne i przyjazne mieszkańcom – Piotr Krawczyński, dyrektor zarządzający, członek zarządu Kulczyk Silverstein Properties.
– Przygotowania do procesu inwestycyjnego trwały od trzech lat i właśnie doprowadziły do rozstrzygnięcia konkursu na projekt koncepcyjny modernizacji placu. Zamknęliśmy więc kolejny etap, który uwidocznił ogromną rolę zinstytucjonalizowanych form partycypacji społecznej: konsultacji społecznych, a zwłaszcza prac koalicji instytucji, najważniejszego publicznego partnera samorządu warszawskiej Dzielnicy Śródmieście, która konkurs rozpisała i przeprowadziła we współpracy z Koalicjantami. Przed nami wspólna praca nad projektem wykonawczym. Mamy też nadzieję, że w przyszłości Koalicja przekształci się w Radę Programową pl. Małachowskiego i będzie sprawnym moderatorem ujawniających się tam inicjatyw kulturalnych, a jednocześnie będzie skutecznie przeciwdziałać jakimkolwiek próbom zawłaszczania jego przestrzenią. Pomimo braku precedensów, Koalicjanci wyrażają również nadzieję, że ta forma publicznego partnerstwa i jednocześnie nadzoru nad tworzeniem i funkcjonowaniem miejsca wspólnego w mieście zapobiegnie biurokratyzacji i etatyzacji całego procesu – Adam Czyżewski, dyrektor Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.
– Konkurs na koncepcję przekształcenia Placu Małachowskiego był bardzo interesujący. Zgłosiła się doń bardzo duża liczba uczestników, około pięćdziesięciu nadesłało prace. Program oraz zadanie konkursowe okazały się ambitne i bardzo wymagające dla wszystkich. Przestrzeń publiczna placu wyznaczona gmachami o nadzwyczajnej jakości jest bowiem przedmiotem wielotematycznych różnorodnych nadziei i wymagań programowo funkcjonalnych. Wielowątkowość oczekiwań organizatora, w tym koalicji instytucji połączona jest z ich poczuciem odpowiedzialności za jedną z najcenniejszych przestrzeni architektonicznych, urbanistycznych i kulturowych stolicy.
Odrodzić kulturowe genius loci, uczynić plac przestrzenią aktywnego życia otaczających go instytucji muzealnych, naukowych, biznesowych, religijnych, miejsc zamieszkania i oświaty, podać stosowny, oryginalny i ponadczasowy pomysł lub pomysły jego wielowątkowego użytkowania, powiązać plac ze strukturą miasta odpowiednio rozwijając sekwencje partycypacji oraz indywidualnego użytkowania, stworzyć żyjące miejsce zabaw, ale też kontemplacji, wydarzeń kultury jak i wypoczynku, atrakcyjnego dla warszawiaków i turystów, nadać mu odpowiednią formę architektoniczną i materiałową to tylko najważniejsze z przedstawionych postulatów.
Należy podkreślić także wyjątkowość sytuacji w której „pro publico bono” metodycznie zgromadzili się w Koalicji wokół tego zadania prywatni właściciele i użytkownicy okolicznych gmachów i nieruchomości współpracując z samorządem Dzielnicy Śródmieście i Miasta Stołecznego Warszawy.
Konkurs i nadesłane prace stały się między innymi źródłem ważnych informacji o wielowątkowym potencjale tego miejsca oraz możliwościach i uwarunkowaniach realizacyjnych tego społecznego przedsięwzięcia. Jury Konkursu nie przyznało I-wszej Nagrody. Nagrodzona II-gą Nagrodą praca jest przedmiotem zaleceń pokonkursowych, a przed Organizatorem i Koalicją otwiera się kolejny etap tego bardzo potrzebnego społecznie, pasjonującego i ambitnego projektu – Andrzej M. Chołdzyński, architekt, przewodniczący jury konkursu.
– Plac Małachowskiego jest miejscem odrębnym i odmiennym w charakterze od sąsiednich placów śródmieścia, jego wyróżnikiem jest skupienie funkcji kulturalnych i religijnych. Tego genius loci nie należy radykalnie zmieniać, dlatego odrzucono próby ożywienia go przez dominację nowych funkcji o charakterze rozrywkowym czy gastronomicznym, dla których są w Warszawie miejsca bez tak tradycyjnie duchowego charakteru, obszerniejsze i bardziej dla nich odpowiednie. Plac bardzo się zmieni, gdy wyremontowanej kamienicy Raczyńskich otworzą się partery, wyremontowanej kamienicy Raczyńskich. Podobne dobre skutki przyniosłoby otwarcie parterów socrealistycznego banku na rogu Mazowieckiej i Traugutta., także VICTORII dzisiaj martwej dla miasta. Nieszablonowych i nowoczesnych przyjaznych miejskiemu życiu rozwiązań oczekuje ściana Ogrodu Saskiego od Królewskiej. Unikatową wartością tego konkursu i tego zadania projektowego jakie stanie przed wybranym zespołem jest obecność autentycznie zainteresowanego podmiotu jakim jest koalicja na rzecz placu, złożona z bardzo różnych podmiotów, którzy – co pokazały świetnie prace sądu – będą wymagającym, kluczowym i niezwykle cennym partnerem tego przedsięwzięcia. To rzadkie, że istnieje lokalna grupa osób i instytucji, które są naprawdę zainteresowane kształtem przestrzeni publicznej. Ten fakt jest gwarancją powodzenia tego przedsięwzięcia. Jest też wyzwaniem dla architektów, znalezienie właściwego rozwiązania będzie zależało przede wszystkim od tego czy wsłuchają się w oczekiwania koalicji i zechcą być prawdziwym medium w poszukiwaniu dla nich form przestrzennych. Tu nie wystarczy twórczy gest. Właśnie dlatego nie przyznano I Nagrody, że pomysły zdawały się oderwane od życzeń koalicji i zamawiającego – Paweł Detko, sędzia referent.
Komunikat sądu konkursowego
Po dokładnym przeanalizowaniu nadesłanych prac Sąd Konkursowy ocenił zadanie stojące przed uczestnikami jako wyjątkowo trudne. Plac Małachowskiego jest szczególnym przypadkiem przestrzeni publicznej – potencjalnym miejscem wspólnym, jednym z kilku najważniejszych w heterotopicznej strukturze miasta. Wielkomiejska przestrzeń zwykle wymaga pogodzenia interesów stałych i przygodnych użytkowników. W tym przypadku dodatkowym wyzwaniem jest różny charakter czterech silnych podmiotów – współgospodarzy placu oraz ich budynków. Scalenie placu utrudnia jego nieregularny kształt (od północy otwarcie na znacznie większy plac Piłsudskiego, a w części zachodniej połączenie z nie do końca czytelnym symetrycznym założeniem wokół zboru Św. Trójcy) oraz fakt, że fasady i wejścia do gmachów publicznych powstałych na przestrzeni 150 lat zorientowane są w różnych kierunkach.
Jeśli dodać do tego konieczność pogodzenia szacunku do historii z dążeniem do nadania placu nowoczesnego charakteru, wyzwania komunikacyjne oraz wyrażone w regulaminie oczekiwanie nie tylko atrakcyjnej formy, ale i oryginalnego pomysłu na działanie placu, jasne staje się, że poprzeczka postawiona została wysoko, a znalezienie twórczego pomysłu, który wyczerpywałby wszystkie oczekiwania, zasługującego tym samym na pierwszą nagrodę, było bardzo trudne.
Według sądu konkursowego koncepcja oceniona najwyżej, której przyznano drugą nagrodę, choć wymaga zaleceń, zasługuje jednak na rekomendację i może posłużyć za podstawę dalszych opracowań (zalecenia sądu zawarto w oddzielnym dokumencie).
Dotychczasowy przebieg procesu pokazał dużą rolę różnych form partycypacji społecznej: konsultacji społecznych i prac koalicji instytucji. Jednocześnie pozwoliły stworzyć stabilną platformę komunikacji. Koalicja powinna pozostać stałym partnerem inwestorów rewaloryzacji placu Małachowskiego.
Powodzenie przemiany placu, po oddaniu go do użytku, zależeć będzie od kontynuowania tej współpracy. Koalicja może przyjąć formę np. Rady Placu Małachowskiego, w transparentny sposób moderującej sposób jego użytkowania, uzgadniającej program animacji i przeciwdziałającej próbom zawłaszczania jego przestrzeni.
